Η άλφα-φετοπρωτεΐνη ή άλφα-εμβρυϊκή σφαιρίνη (alpha-fetoprotein - AFP) είναι μία γλυκοπρωτεΐνη που σε φυσιολογικές συνθήκες παράγεται στο ήπαρ, από τον λεκιθικό σάκο και από το επιθήλιο του εντέρου κατά την εμβρυϊκή φάση.
Οι συγκεντρώσεις της άλφα-φετοπρωτεΐνης στον ορό μειώνονται με τη γέννηση του νεογνού και συνεχίζουν να μειώνονται μέχρι να φθάσουν τα 20 ng/ml γύρω στο πρώτο έτος (8-12 μήνες) της ζωής.
Υπό φυσιολογικές συνθήκες τα επίπεδα της άλφα-φετοπρωτεΐνης (AFP) στον ορό είναι χαμηλά αλλά ανιχνεύσιμα. Ωστόσο η AFP δεν έχει καμία γνωστή λειτουργία σε υγιείς ενήλικες.
Στις έγκυες η μέγιστη τιμή της AFP εμφανίζεται μεταξύ της 12ης και της 15ης εβδομάδας της κύησης. Μετά τη γέννα, η συγκέντρωση της AFP στο πλάσμα μειώνεται ταχέως.
Η μέτρηση της AFP στον ορό των εγκύων χρησιμοποιείται στον προγεννητικό έλεγχο (Alpha Test), όπου μέσω μιας υπολογιστικής μεθόδου συνεκτίμησης ηλικίας εγκύου, επιπέδων συγκεκριμένων βιοχημικών δεικτών {άλφα-εμβρυϊκής σφαιρίνης (AFP), ανθρώπινης χοριακής γοναδοτροπίνης (hCG) και ασύζευκτης οιστριόλης (uE3)}, υπερηχογραφικών δεδομένων και φυλετικών ιδιαιτεροτήτων, υπολογίζεται ο κίνδυνος εμφάνισης χρωμοσωμικών ανωμαλιών, όπως του συνδρόμου Down (τρισωμία 21) και ανωμαλιών διαπλάσεως του Νευρικού Σωλήνα (ανεγκεφαλία, δισχιδής ράχη) στο έμβρυο.
Η εμφάνιση υψηλών επιπέδων της άλφα-φετοπρωτεΐνης στους ενήλικες συνδέεται με τον πολλαπλασιασμό των φυσιολογικών ηπατικών κυττάρων, των μεταλλαγμένων ηπατικών κυττάρων {σε ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα (HCC)} ή με την ύπαρξη στο ήπαρ αρχέγονων εμβρυικών κυττάρων μη διαφοροποιημένων προσομοίων με τα κύτταρα του αμνιακού σάκου. Επίσης, αύξηση των επιπέδων της άλφα-φετοπρωτεΐνης, παρατηρείται σε καρκινώματα κυττάρων από τα υπολείμματα του αμνιακού σάκου, σε τερατοκαρκινώματα και εμβρυοκυτταρικά καρκινώματα των όρχεων και των ωοθηκών και πιο σπάνια σε καρκινώματα του στομάχου, του παγκρέατος και των πνευμόνων.
Ο προσδιορισμός της AFP σε συνδυασμό με την υπερηχοτομογραφία και την αξονική τομογραφία αποτελούν τις πιο αξιόπιστες τεχνικές για την πρώιμη διάγνωση της κακοήθους μετάλλαξης στην κίρρωση του ήπατος.
Η άλφα-φετοπρωτεΐνη χρησιμοποιείται επίσης και ως προγνωστικός δείκτης του καρκίνου του ήπατος. Πολύ υψηλές τιμές της άλφα-φετοπρωτεΐνης στον ορό συνοδεύεται με μικρό προσδόκιμο επιβίωσης, ενώ οι πιο χαμηλές τιμές συνοδεύονται από μεγαλύτερο προσδόκιμο επιβίωσης.
Η ανεύρεση ασυνήθιστα υψηλών επιπέδων της άλφα-φετοπρωτεΐνης (AFP) σε εγκύους απαιτεί επιπρόσθετες εξετάσεις συμπεριλαμβανομένων του υπερήχου και του ελέγχου του αμνιακού υγρού για άλφα-φετοπρωτεΐνη (AFP).
Φυσιολογικές τιμές:
- Μη έγκυες γυναίκες και άνδρες: <40 ng/mL (<40 mg/L).
- Έγκυες γυναίκες: το εργαστήριο αναφοράς παρέχει τις φυσιολογικές τιμές βάσει της ηλικίας κύησης.
Αυξημένα επίπεδα άλφα-φετοπρωτεΐνης (AFP) ανευρίσκονται σε:
- Xολική κίρρωση.
- Καρκίνο του μαστού.
- Καρκίνο του παχέος εντέρου.
- Εμβρυϊκή δυσφορία.
- Ανωμαλίες του εμβρυϊκού νευρικού σωλήνα.
- Γαστρικό καρκίνο.
- Καρκίνο του ήπατος.
- Ηπατίτιδα.
- Καρκίνο του πνεύμονα.
- Κυοφορία πολλαπλών εμβρύων.
- Καρκίνο παγκρέατος.
- Καρκίνο νεφρών.
- Καρκίνο όρχεων.
Μειωμένα επίπεδα άλφα-φετοπρωτεΐνης (AFP) ανευρίσκονται σε:
- Σύνδρομο Down.
- Εμβρυϊκό θάνατο.
Παράγοντες που συμβάλλουν σε μη φυσιολογικές τιμές της άλφα-φετοπρωτεΐνης (AFP) κατά τον έλεγχο:
- Αιμόλυση του δείγματος αίματος προς εξέταση.
* Οι νεοπλασματικοί δείκτες δεν είναι εξετάσεις ρουτίνας ούτε μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν προληπτικές (screening test) εξετάσεις ανίχνευσης κακοηθειών λόγω της χαμηλής ευαισθησίας και ειδικότητας και η χρήση τους περιορίζεται μόνο στην παρακολούθηση της πορείας της νεοπλασματικής πάθησης ή των αποτελεσμάτων της αντινεοπλασματικής θεραπείας.
Τα αποτελέσματα της εξέτασης θα πρέπει πάντα να αξιολογούνται μετά από συνεκτίμηση της κλινικής εικόνας, μόνο από τον θεράποντα ιατρό.
Πηγή:
- Denise D. Wilson - McGraw-Hill’s - Manual of Laboratory and Diagnostic Tests - Alpha-Fetoprotein (AFP, Maternal Serum Alpha-Fetoprotein [MSAFP], Triple Marker).